Het is de (retorische) vraag die is opgedoken in het Engelstalige zakenblad BusinessDay en in het Afrikaans is vertaald door de prof Psychologie en Criminologie Chris Nortje van de Universiteit van Zuid-Afrika. Hoor ik daar iemand mopperen ‘Nu wéér een stuk over Zuid-Afrika?” Ver van je bed inderdaad, beste lezer, maar zingen wij in Vlaanderen niet vaak en graag ‘Die Stem van Suid-Afrika’ als uiting van Dietse verbondenheid met die verre loten uit dezelfde stronk? Daarom wil ik u het antwoord van Chris Nortje op die vraag niet onthouden: “Nee. Jonge blanken kunnen zelfs geen baan krijgen in dit land.

Dit is het gevolg van Black Economic Empowerment (BEE) en Affirmative Action (Positieve Discriminatie).” Rassendemografie toont blijkbaar aan dat blanke Zuid-Afrikanen nu minder dan 8% (!) van de bevolking uitmaken, wat simpelweg wil zeggen dat, zelfs zonder BEE en AA, blanke Zuid-Afrikanen een uiterst lage kans hebben om aan een baan te geraken. Vooral voor blanke jongeren is die kans quasi nul en dat is de reden waarom niet weinig blanke studenten hun diploma’s halen en dan in de kortste keren emigreren. Als ze in Zuid-Afrika blijven, schrijft de prof, worden hun zwarte klasgenoten naar de voorste rij geduwd: “dus vertrekken ze”. In een vraaggesprek met BusinessDay getuigt ene Formby: “Ik deed hetzelfde toen ik mijn eerste diploma haalde. Nu, door de pandemie, zit ik vast in Zuid-Afrika en kan ik niet eens een sollicitatiegesprek krijgen. De meeste geschoolde arbeiders in Zuid-Afrika vertrekken ook om die reden, maar ook uit angst voor hun veiligheid. Ik heb vrienden die op wijnboerderijen in het buitenland werken. Hier in Zuid-Afrika is een blanke boer zijn een van de gevaarlijkste banen”.  Enig idee van het aantal jonge mensen dat Zuid-Afrika de rug toekeert? Formby spreekt van een schatting van ongeveer 23.000 per jaar, maar meent dat het werkelijke aantal een pak hoger ligt. Die landverhuizers zijn niet per se op zoek naar betere kansen en naar ‘groenere weiden’ in andere landen, maar velen zijn gewoon ‘doodsbang voor wat er in hun eigen achtertuin gebeurt’.

President Ramaphosa zegt bij herhaling dat vaardigheden in de infrastructuur- en ontwikkelingssectoren, de sleutel zijn tot het herstel van het land, maar laat het nu precies met dàt soort verworven vaardigheden zijn waarmee jonge mensen van dertig en veertig naar bedrijven in het buitenland vertrekken. Hebben zij een andere keuze? Als blanke kan je in Zuid-Afrika enkel nog terecht als je bereid bent om voor een klein bedrijf te werken, een van die weinige die nog eigendom zijn van een blanke neringdoener. Veel zal zo’n bedrijf je niet kunnen betalen, omdat het zonder BEE geen grote contracten kan krijgen en dus rest je geen andere keuze dan te werken voor een habbekrats. Formby heeft, naar eigen zeggen, na zijn middelbare school twaalf jaar handenarbeid verricht op boerderijen en bouwplaatsen, voor minder dan het minimumloon: “Ik had niets. Ik woonde in een kamertje met twee vrienden en sliep op een matras op de grond. Ik moest kleren en schoenen van hen lenen om naar mijn werk te gaan. Ja, ik had LETTERLIJK geen schoenen. Ik had niet eens een tandenborstel en gebruikte mijn vinger om mijn tanden te poetsen. Op een gegeven moment was ik dakloos en sliep ik op straat of sloop naar sportvelden of scholen om niet beroofd of vermoord te worden”.

En toch noemt de man zich nog een bevoorrechte blanke…Toen hij 27 was, kwam hij, tot zijn ‘extreem geluk’, bij de politie terecht, als enige blanke op de politieschool. Omdàt hij blank was, voor hem géén studiebeurs en ouders te arm om hem te helpen. Toch doorbijten en na eerste diploma blijven studeren om ‘voorsprong te halen’. Pech voor de man, want blank in het ‘nieuwe’ Zuid-Afrika. Hij kent blanke agenten die al 20 tot 30 jaar dezelfde rang hebben. Promoties zijn voor niet-blanke politiemensen: ‘Dat is het. Daar kan je niet omheen’. Formby heeft geen auto, heeft geen huis, maar noemt zich gelukkig, want ‘nu heb ik tenminste schoenen’. Intussen, klinkt het verder, geven zwarte politici – vooral de meest corrupten –   blanken overal de schuld van en vertellen dat luidop aan de zwarte meerderheid, die er op haar beurt extreem gewelddadig op reageert. Die politici zijn aan dat geweld medeplichtig. En dan doet Formby het verhaal – een van die vele gruwelverhalen – van een overval op een ‘blanke’ boerderij waarvan ik de lezer de details wil besparen. Eén detail wil ik wél kwijt: heel weinig plaasmoorde in Zuid-Afrika halen de buitenlandse media. En, o ja, de binnenlandse media al evenmin.