Emotionele reacties

De invasie van Rusland in Oekraïne lokt heel wat emotionele tot zelfs hysterische reacties uit en leidt tot heel wat verdeeldheid, ook in het rechtse kamp. Zelfs het hele debat over corona en al dan niet vaccineren zorgde nog niet voor zo’n verdeeldheid. Voor het ene kamp is Poetin een dictator, een oorlogsmisdadiger en een psychopaat; voor het andere kamp is Poetin een rebel die lak heeft aan politieke correctheid en woke gedachtegoed, een nationalist die het opneemt voor de eigen tradities en een viriele samenleving en een held die zich afzet tegen de New World Order.

Maar wat is de voorgeschiedenis van het conflict? Wat is de geopolitieke inzet? We zetten alles op een rijtje.

Het Rijk van Kiev: de wieg van Rusland

Belangrijk om weten is dat de historische wortels van Rusland in de Oekraïense hoofdstad Kiev liggen. Het is niet moeilijk om te begrijpen dat dit allicht een rol speelt in de hoofden van de Russen. De geschiedenissen van Oekraïne en Rusland zijn dan ook onafscheidelijk aan elkaar verbonden.

In de vroege Middeleeuwen zakten Zweedse Vikingen van de stam van de Varjagen de Dnepr af om handel te kunnen drijven met het Byzantijnse Rijk. Op die manier belandden ze ook in Kiev, op dat moment een buitenpost van het Rijk der Khazaren. De Varjagen, ook ‘Roes’ genoemd, stichtten het Rijk van Kiev en verjoegen tussen 965 en 969 de Khazaren. Niet onbelangrijk detail: de Khazaren waren een aan de Turken verwant nomadenvolk van stepperuiters, dat zich omwille van militair-strategische redenen tot het jodendom bekeerde. De Asjkenazische joden zouden van hen afstammen, maar dat wordt betwist. Nochtans, het feit dat veel joden luisteren naar de naam Cohn, Cohen, Caan, Kahn of Kagan kan er op wijzen dat het verhaal klopt. De Khazaren noemden hun heersers immers ‘khan’.

Het Kievse Rijk versnipperde al gauw in elkaar bevechtende vorstendommen, die na 1223 onder de voet werden gelopen door de Mongolen, die in de steppen het kanaat van de Gouden Horde vestigden. De Mongolen werden in de 15de eeuw definitief verslagen door Ivan III, bijgenaamd ‘de Grote’, die heerste over het grootvorstendom Moskou, een deel van het Kievse Rijk waaruit het tsarendom Rusland zou groeien. Twee andere restanten van het Kievse Rijk groeiden uit tot Oekraïne en Wit-Rusland, die beiden nog een tijdje onder Pools-Litouwse overheersing leefden.

Van trotskisten tot neoconservatieven

In 476 viel het West-Romeinse Rijk, waarna enkel het Oost-Romeinse Rijk overeind bleef. Dit Byzantijnse Rijk duurde tot 1453, toen de Turken Constantinopel veroverden. Ivan de Grote huwde met een nicht van de laatste Byzantijnse keizer en beschouwde zich van toen af de erfgenaam van het Byzantijnse Rijk en het christelijk-orthodoxe geloof. Moskou werd het Derde Rome; het schild dat West-Europa verdedigde tegen de barbaren uit het Oosten.

Vanaf tsaar Peter de Grote en tsarina Catherina II zocht Rusland toenadering tot West-Europa. Peter de Grote begon met de modernisering van Rusland (zo kwam hij in de Nederlanden leren hoe schepen te bouwen). Catherina II zette zijn politiek voort en proclameerde zelfs in een grondwettelijke tekst, de Nakaz, dat Rusland een Europese macht is. Rusland vormde tot het communistische tijdperk nooit een gevaar voor West-Europa. Wel probeerde het immense land haar grenzen met Azië te beveiligen, streefde het naar invloed in China en zocht het toegang tot ijsvrije havens. Het is het prille begin van de geopolitieke strijd met Engeland en later met Amerika.

Dat communistische tijdperk begon in 1917 met de Russische Revolutie, die in twee delen verliep: de Februarirevolutie en de Oktoberrevolutie. Met de Oktoberrevolutie namen de bolsjewieken de macht. Die staatsgreep was vooral het werk van de trotskisten, geleid door Lev Trotski. De trotskisten bestonden vooral uit jonge revolutionaire Joden, waaronder Trotski zelf (zijn echte naam luidde Leiba Davidovitsj Bronstein). Deze revolutionairen werden vanaf de eerste jaren van de 20ste eeuw gefinancierd door Britse en Amerikaanse bankiers, waaronder Jakob Schiff en één van de Rothschilds. Zo gebeurde het dat Trotski, na een kort verblijf in de VS, met een fikse som geld, een Amerikaans paspoort en 275 medestanders vanuit New York naar Rusland terugkeerde om de revolutie te voltrekken. Voor een goed begrip: volgens Alexander Solzjenitsyn, die een lijvig boek schreef over de Joden in Rusland, waren lang niet alle Joden de Russische Revolutie genegen, zelfs integendeel. Er is dus geen sprake van een collectieve schuld. Nog volgens Solzjenitsyn hadden de Russen zelf ook een groot aandeel in de revolutie. Joodse revolutionairen namen wel opvallend veel leidende taken op.

Na de dood van Lenin kwam Stalin aan de macht. Trotski kwam in conflict met Stalin en nam de wijk naar Mexico, waar hij werd omgebracht. De trotskisten, waaronder vele Joden, ontvluchtten de Sovjet-Unie om aan de ‘Grote Zuivering’ van Stalin te ontsnappen. De meesten onder hen trokken naar Amerika, want in Europa werd het te gevaarlijk om communistisch en Joods te zijn, gezien de rijzende macht van Hitler. In Amerika zochten zij aansluiting bij de Democratische Partij, van waaruit zij de strijd tegen de Sovjet-Unie wilden uitgaan. Omdat Jimmy Carter een pleitbezorger was voor meer dialoog met de Sovjet-Unie, verlieten de trotskisten de Democratische Partij, transformeerden zichzelf tot neoconservatieven en maakten zich lid van de Republikeinse Partij. Dat deze historie niet zonder belang is zal nog blijken. Onder invloed van de neoconservatieven werd het anti-Russische beleid van de Amerikanen immers steeds agressiever.

Onder het Sovjetbewind hadden de Oekraïners heel wat te lijden. In de jaren 1932-1933 brak een grote hongersnood uit, bekend als de ‘Holodomor’. Deze hongersnood was onder meer het gevolg van de gedwongen collectivisering van de Oekraïense landbouw, wat heel wat weerstand wekte bij de boeren. De schattingen van het aantal slachtoffers liggen uiteen, maar in het ‘Zwartboek van het communisme’ wordt gewag gemaakt van 6 miljoen slachtoffers. Dat zijn ze natuurlijk nog niet vergeten in Oekraïne.

Wie Oost-Europa regeert, beheerst de wereld

‘Wie Oost-Europa regeert, beheerst het Heartland; wie over het Heartland regeert; beheerst het Wereldeiland; wie over het Wereldeiland regeert, beheerst de wereld.’ Het is in een notendop het geopolitieke credo van de Britse admiraal en geograaf Halford John Mackinder (1861-1947). Zonder kennis van de Heartland-theorie van Mackinder valt de huidige oorlog in Oekraïne niet te begrijpen.

De Heartland-theorie gaat uit van een centrale as (het hart van de wereld, dus het Heartland) waarrond zich alle geopolitieke dynamiek van de wereld afspeelt. Deze as is Eurazië, dat niet kan ingenomen worden door een zeemacht. Rusland is het ultieme hart daarvan. De grootste vrees van Mackinder aan het einde van de Eerste Wereldoorlog (hij bedacht zijn theorie reeds in 1904) was dat Duitsland en Rusland een geopolitieke alliantie zouden smeden, en aldus van de Euraziatische landmassa een oninneembaar fort zouden vormen. Deze theorie werd later de basis van de Amerikaanse geostrategie. Nicholas John Spykman (1893-1943), een naar Amerika geëmigreerde Nederlander, bedacht de Rimland-theorie, waarbij het de bedoeling was om de landen en gebieden in de periferie van Eurazië uit te spelen tegen de grote continentale machten van het Heartland, in het bijzonder de Sovjet-Unie. Ook Zbigniew Brzezinski (1928-2017), nationaal veiligheidsadviseur onder Jimmy Carter en buitenlandadviseur onder Barack Obama, was een aanhanger van het indijken van Rusland, of de zogenaamde containment-politiek.

De geopolitieke strategie van de VS is pure Realpolitik, en heeft in essentie niets te maken met ideologie. Het verzet tegen het nazisme en het communisme was vooral gericht tegen de pogingen van Duitsland en Rusland om de Euraziatische ruimte te verenigen. Wel is ideologie een middel om de geopolitieke strategie te rechtvaardigen. In dit geval baseren de VS zich op de beginselen van de Amerikaanse moraal en het Amerikaans messianisme. Een voorbeeld daarvan is het ‘Project for a New American Century’, een neoconservatieve denktank opgericht in 1997. Deze denktank stelde zich de wereldwijde dominantie van Amerika tot doel, en dit zowel op militair, economisch en moreel vlak, met andere woorden: Amerika als enige supermacht. Onder de regeerperiode van George W. Bush konden de neoconservatieven hun plannen realiseren, wat zich uitte in een agressieve buitenlandpolitiek. Het bezetten van Irak en Afghanistan maakte officieel deel uit van de ‘war on terror’, maar in werkelijkheid ging het om het indijken van Rusland. De anti-Russische haat van de neoconservatieven, die gedeeltelijk afstamden van de trotskistische inwijkelingen uit de tijd van Stalin, was daar niet vreemd aan. De ideologische invulling waarmee ze hun geopolitieke strijd rechtvaardigden, bracht ook met zich mee dat ze op een zeer fanatieke manier oorlog voerden, met het door Amerika gedomineerde Westen in het kamp van het absolute Goede, en de tegenstander als het absolute Kwaad (denk aan het begrip Rogue State, schurkenstaat). Ideologische oorlogen zijn altijd al de meest fanatieke geweest.

Amerika’s grootste nachtmerrie: de as Parijs-Berlijn-Moskou

Voor de Russen komt het er dus op aan zich te ontdoen van de Amerikaanse omknelling, die geen ander doel heeft dan het Russische Heartland te isoleren van de Rimlands in Europa en Azië.

Een eerste belangrijk element in de geopolitieke strategie van de Russen is het beschikken over ijsvrije havens. Om die reden is de regio rond de Zwarte Zee, waar ook Oekraïne toe behoort, van enorm strategisch belang. De Zwarte Zee is immers de kortste weg naar de ‘warme zeeën’. 

Ten tweede zijn er de pijpleidingen die olie, gas en koolwaterstof transporteren. Het is de grootste gemene deler van de politieke gebeurtenissen in de Balkan, het Nabije- en Midden-Oosten, Afghanistan en Centraal Azië. De algemene noemer is de beheersing die iedereen wil op het tracé van die leidingen. Kort samengevat: de Amerikanen willen niet dat die leidingen passeren over het grondgebied van machten die zij als ‘lastig te vertrouwen’ ervaren.

Een goed voorbeeld daarvan is de oliepijpleiding tussen Bakoe in Azerbeidzjan en het Turkse Ceyhan. Deze pijpleiding loopt over Georgisch grondgebied, de enige mogelijke keuze om Rusland en Iran te ontwijken. Om de Russische invloed in Georgië te ondermijnen en een pro-Amerikaans gezag op te bouwen financierden de Amerikanen in 2003 de zogenaamde ‘Rozenrevolutie’, een volksopstand tegen zittend president Edoeard Sjevardnadze. Een ander gevolg van dit geopolitieke spel om olie was dat de Amerikanen enorme druk uitoefenden op de EU om Turkije op te nemen als lidstaat, wat uiteindelijk niet is gebeurd. Niet nagekomen beloften van de Amerikanen aan de Turken zorgden ervoor dat Erdogan zich van het Westen afkeerde en zich meer op Rusland ging richten.

Om dit soort inmenging van vreemde machten op Euraziatische bodem te voorkomen trekt Poetin van in het begin de kaart van het Eurazisme. Na het uiteenvallen van het Warschaupact werd naar nieuwe militair-strategische en economische allianties gezocht, maar Poetin was de eerste met een duidelijk visie. De belangrijkste doelstelling van de Euraziatische politiek van Rusland is het vervangen van de Pax Americana door een Pax Eurasiatica, wat erop neerkomt een einde te maken aan de Amerikaanse invloed op het Euraziatische continent. Volgens Alexander Doegin, een raadgever van Poetin, kan een duurzame vrede op het Euraziatische continent alleen maar tot stand komen door een mix van Euraziatische integratie en Euraziatisch regionalisme. In het Oosten is daar in 2001 een aanzet toe gegeven door de oprichting van de Shangai Samenwerkingsovereenkomst, die onder meer Rusland, China, Indië en een reeks kleinere landen verenigd. Deze organisatie streeft een goed nabuurschap na tussen de landen die zich verbinden, zonder dat de ene lidstaat zich mengt in het beleid van de andere lidstaat, zoals dat in de EU de gewoonte is.

En dat is precies wat Poetin ook wil bereiken met West-Europa, maar wat de Amerikanen absoluut willen vermijden: de as Parijs-Berlijn-Moskou is hun grootste nachtmerrie, want dat betekent dat ze hun hegemonie over de wereld kwijt zijn. Poetin heeft in het verleden meermaals te kennen gegeven dat hij gewonnen is voor een ruime samenwerking met de EU. Zo ook op 30 oktober 2000 in Parijs, waar hij zei dat Rusland zich vanuit politiek, cultureel en economisch standpunt een organisch onderdeel van Europa beschouwt. Toen Washington in 2003 unilateraal een oorlog begon tegen Irak nam Poetin duidelijk afstand, daarbij verklarende dat het hier handelde om een ‘grote fout’. Omdat ook Frankrijk en Duitsland terughoudend waren, tekenden zich de contouren af van een as Parijs-Berlijn-Moskou, wat bij de atlantisten aan weerszijden van de oceaan tandengeknars uitlokte.

Morgen in deel 2: De Amerikaanse staatsgreep in Oekraïne