Het hoger beroep tegen PVV-politicus Geert Wilders doet in Nederland de nodige stof opwaaien, mede vanwege de onthulling dat door topambtenaren van ministeries met het Openbaar Ministerie is gesproken over de strafrechtelijke vervolging. De Nederlandse politicoloog Alfred Vierling heeft rechten gestudeerd en was werkzaam als medewerker van de Centrumpartij in de Tweede Kamer en op het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en heeft daar het gekonkel van de partijpolitiek en ambtenarij van dichtbij gezien. Reactnieuws heeft hem vanwege het Wilders-proces over de stand van de Nederlandse rechtstaat enkele vragen voorgelegd.

De onthullingen dat topambtenaren met het Openbaar Ministerie (OM) hebben gesproken over de vervolging van Geert Wilders, wat is hier volgens u interessant aan?

Dat moet je eerst even teruggaan naar het Nederlandse staatsrecht. Het is een gemankeerde rechtstaat, we weten dat Montesquieu een driedeling had bedacht, een wetgevende macht, uitvoerende macht en een rechterlijke macht. In Nederland hebben we al geen scheiding van de wetgevende macht, dat gaat een beetje gemengd in het parlement, waar dualisme strandt doordat het zowel zelf wetten maakt als kaderwetgeving vanuit de EU goedkeurt. Er is dan een onafhankelijke rechterlijke macht, maar die rechter wordt dan wel voor het leven benoemd door de machthebbers. Maar nu komt het, er is dan een vervolger, de officier van justitie (OvJ), formeel volgens het grondrecht is die deel van de rechterlijke macht, hoewel die dan natuurlijk geen rechter is. Wat is dan de taak van het OM? Dat is ook heel duidelijk, ze moet de wetten handhaven. Opsporing doen van strafbare feiten en die strafbare feiten dan vervolgen. Ze moet de wet handhaven, niet alleen het Wetboek van Strafrecht, maar ook het Wetboek van Strafrechtsvordering, ze moet dus ook het strafproces handhaven. Dat moet het OM doen.

Wie doet dat dan? Dat zijn dan vijf procureurs-generaal in Nederland. Die bepalen dat beleid. Daar hoort dus de minister en het ministerie van justitie niet in, die moeten daar eigenlijk vanaf blijven. Maar er is natuurlijk een kruisbestuiving tussen die ambtenaren, want het OM is ook helemaal paralel aan kantongerecht tot Hoge Raad vol met ambtenaren met een hele ambtelijke hiërarchie. Allemaal juristen en die worden een beetje hetzelfde opgeleid en er is kruisbestuiving tussen die twee, maar formeel rechtelijk moet er een schot tussen het ministerie en het OM staan. Als je natuurlijk mensen helemaal opleidt, zeg maar aan de Universiteit Leiden in de mensenrechten en D’66-achtige Cornhert-Liga ideeën over het recht, ja dan gaan die mensen al stuiteren als zij denken dat er politieke ontwikkelingen zijn die daar niet inpassen. Dan wordt het natuurlijk heel onzuiver, want het OM is de uitvoerende macht en mag natuurlijk niet als wapen worden gebruikt om politieke tegenstanders of burgers met ander opvattingen uit te schakelen, te beboeten of te vervolgen.

Ik heb dat zelf ook beleefd in mijn partijpolitieke tijd, we werden altijd vervolgd voorafgaand aan de verkiezingen en als dan de verkiezingen gedaan zijn dan was verdachtmaking niet meer nodig en daarna werd zoiets geseponeerd.

De rol van het OM is in deze hele rechtszaak opmerkelijk, niet?

Er zijn toch twee hele enge dingen aan ons OM, wij hebben in Nederland, Duitsland heeft dat niet, het opportuniteitsbeginsel, dus het OM mag zelf besluiten of ze iemand mag vervolgen of niet. Ze zijn het niet verplicht, je mag natuurlijk wel klagen en dan kan de rechter besluiten dat het OM toch moet vervolgen en dat is ook gebeurd bij Wilders, bij beide processen. Er is nog iets raars, het OM kan ook gaan onderhandelen, kan een schikkingsvoorstel doen. Bijvoorbeeld met de banken deed ze dat, die kregen een schikkingsvoorstel in plaats van een straf. Ik vind dat buitengewoon onzuiver, staatsrechtelijk gesproken.

Als je naar Geert Wilders kijkt met het tweede proces dat nu aanhangig is, dan zie je dat zelfs het OM niet wilde vervolgen, die vinden niet dat het ‘minder-minder Marokkanen’ strafbaar zou zijn. Dan heeft het advocatenteam onder leiding van Geert-Jan Knoops papieren gevonden waaruit blijkt dat ambtenaren – er is mij niet duidelijk precies welke – bij het OM hebben aangeven dat Wilders vervolgd moet worden. Zelfs met specifieke raadgevingen daarbij, dat is natuurlijk heel erg, ik vind dat de ambtenaren die dat schreven onmiddellijk ontslagen moeten worden. Dat zou ik tenminste als minister van justitie doen, dat doet ie niet en dus is ie zelf ook verdacht.

Kunnen ambtenaren met het OM een zaak dan niet gewoon bespreken?

Maar dat is niet alleen het geval, er zijn ook duidelijk brieven of e-mails geschreven van bepaalde ambtenaren van het ministerie van justitie naar het OM, heel concreet om ‘daar of daarop’ te letten. Bovendien is nog veel erger dat ze hebben aangegeven dat ze de aanklacht van de OvJ van tevoren willen zien. Dus de OvJ is geboden om eerst maar even zijn verhaal aan de ambtenaren van het ministerie van justitie voor te leggen om te kijken of er niets vergeten is.

Wat zegt dit over de stand van Nederlandse rechtsstaat?

Zelf vind ik dat Montesquieu alles niet zo goed heeft uitgedacht. Want de OvJ positioneert hij niet, je hebt natuurlijk de uitvoerende macht, rechterlijk macht, maar waar zit nou de vervolger? In de grondwet staat het ook niet. Ik heb vanuit mijn eigen leven wel beseft dat het OM natuurlijk gewoon een instrument van de macht is. Ik vind eigenlijk dat ook het OM aan waarheidsvinding moet doen en niet alleen de rechter, ze moet niet alleen willen scoren, dus zoveel mogelijk mensen veroordelen, nee ze moet waarheidsvinding doen. Nu gaat het bij Wilders niet om waarheidsvinding, want er is wel duidelijk wat er is gezegd, het gaat er om hoe je die woorden inschat ten opzichte van de artikelen die gaan over haatzaaien.

Daar zijn dan die ambtenaren, uit een bepaalde partijpolitieke hoek en aan mode onderhevig, die zijn daarmee aan de slag gegaan. Het is niet zo dat ze niet mogen denken, maar natuurlijk niet brieven gaan schrijven aan het OM, met ‘let hier en daar nog eens op’ en ‘leg even de aanklacht aan ons voor’. Dat is natuurlijk totaal in strijd met de geest van ons stelsel. Ambtenaren mogen überhaupt niet op eigen kracht brieven schrijven, als je minister van justitie bent en je ambtenaren gaan op eigen kracht naar derden brieven schrijven over een strafproces dan moet je ze natuurlijk onmiddellijk ontslaan en als je dat niet doet, dan neem je er de verantwoordelijkheid voor en moet je aftreden. Doe je beide niet dan zit je midden in een bananenrepubliek.