Boekbespreking: De verschrikkelijke Janmaat, Nederland en de Centrumpartij

Begin oktober is het langverwachte boek over de Centrumpartij en Hans Janmaat uitgekomen. De schrijver van het boek is de Amsterdamse journalist en auteur Joost Niemöller. Het boek gaat over de persoon Janmaat zelf, is een analyse van de Centrumstroming, maar bovenal over de reacties in de maatschappij op de opkomst van deze immigratie-kritische partij. Het is de eerste keer dat iemand uitvoerig en onafhankelijk onderzoek naar de partij heeft gedaan en dat ook het Janmaatarchief is gebruikt. Daarbij komen ook de mensen uit de Centrumstroming aan het woord.

Het boek telt dan ook over de 400 bladzijden en talloze voetnoten, maar leest toch heel makkelijk weg, als een roman met substantie. Daarbij is het boek opgedeeld in hoofdstukken met duidelijke thematiek, wat het allemaal overzichtelijk maakt. Dit maakt het ondanks de zwaarte van het onderwerp, bij tijd en wijlen misschien iets te licht van toon, maar toch verzaakt de schrijver nimmer de essentiële zaken te noemen en heeft uitstekend oog voor de bij- en hoofdzaken.

Een nieuwe partij
De Centrumpartij werd in 1980 door Henry Brookman opgericht, dan docent aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hoewel het partijprogram meerdere punten kent, wordt één thema het belangrijkste; de dan uitgevonden multiculturele samenleving. Dat heeft van doen met de verandering in de grootsteden, leegloop van de autochtone inwoners en voorrangsregelingen voor minderheden én zelfs achter de schermen beleid hiervoor .

De partij wordt dan vooral in overloopgebieden ook populair onder autochtonen, dus bij de autochtonen die al waren verhuist naar nabijgelegen wijken of steden vanwege de allochtone instroom. In programma van de Centrumpartij, keerde men zich tegen de multiculturele samenleving, voor de afschaffing multiculturele subsidies, een beleid voor de Nederlandse staatsburgers, een unicultureeel beleid, het tegengaan wanneer islam scheiding tussen kerk en staat niet erkent, gelijke behandeling van vrouwen bij moslims, de rituele slacht tegenaan en voor de nationale soevereiniteit.

Secretaris Mart Giesen in een toespraak op een hoofdbestuursvergadering in 1983: “De Nederlandse staat is te beschouwen als de juridische vormgeving van ons gevoel en het besef van sociaal-culturele samenhorigheid en heeft dan ook het zelfbeschikkingsrecht van ons volk te waarborgen en te verdedigen onder alle omstandigheden. De “nationale staat” is anders geïnterpreteerd een loos, inhoudsloos begrip en snel op weg zijn bestaansrecht te verliezen.”

Geweld en intimidatie
De opkomst van de Centrumpartij – die in de beginjaren tachtig een sterke populariteit genoot – bracht de gevestigde instituties ertoe alle middelen tegen de partij in te zetten. Ontluisterd is de grofheid van het fysieke geweld, maar ook het stilzwijgen van de rest van Nederland, waaronder overheidsinstanties als de politie. Zo maar een voorbeeld uit het boek, is wanneer de dan bejaarde voorzitter van het wetenschappelijke bureau Wim Bruyn uit zijn Amsterdamse woning wordt gesleurd en aan een betonblok vastgeketend.

Maar daar hield het niet bij op. Overal waren er gewelddaden tegen de Centrumpartij, nergens kon men zomaar een vergadering houden en zeker de helft daarvan kon geen doorgang vinden. Dieptepunten zijn daarbij Boekel en Kedichem, in beide dorpen werd een bijeenkomst met uitzinnig geweld uiteengeslagen. Traangasbommen, brandbommen en er werd zelfs op mensen geschoten. De politie deed niets, zo meldt in het boek ook een van de aanvallers.

En dit geen heel ver. Kopstukken van de partij werden zelfs thuis aangevallen, ruiten sneuvelden en dat zelfs tot aan glasscherven in de kinderkamer. Opvallend zijn ook de reacties vanuit de media die bijna altijd spraken over rellen en van jongeren en relschoppers, terwijl het wel heel duidelijk om georganiseerd politiek geweld ging. De eerste voorzitter Henry Brookman werd van de Universiteit weggepest met bomdreigingen en pressiegroepen en kon zelfs in zijn eigen woning door druk van (extreemlinkse) buurtcomités niet meer vergaderen.

Bijna vanaf dag één krijg de partij ook te maken met juridische moeilijkheden, in het begin nog enkel door de extreemlinkse Anna Frankstichting en de PvdA-minderhedenorganisaties. Later gaat het Openbaar Ministerie zelf constant op jacht om Hans Janmaat veroordeeld te krijgen. In de jaren negentig zat daar zelfs bewust overheidsbeleid achter. In 1995 werd in elk arrondissement en speciale discriminatieofficier aangesteld om racistisch en rechts-extremistische uitlatingen aan te melden bij het landelijke discriminatiemeldpunten van het Openbaar Ministerie in Den Haag. Het college van procureurs-generaal stelde toen dat in principe elke zaak voor de rechter zou moeten worden gebracht. In 1994 laat een officier van Justitie weten dat met het oog op verkiezingen vervolging van dan de Centrum Democraten voorrang op de agenda heeft.

Ruzie in de partijtop
In de beginjaren waren er nog nauwelijks problemen, kon iedereen het nog goed met elkaar vinden ondanks de lastigheden van en nieuwe partij. Maar dat ging later snel veranderen, dat heeft ongetwijfeld wel van doen met de druk die op het partijkader werd uitgeoefend, velen onder hen verloren hun baan. Daarbij waren de media er altijd rap bij om zaken uit te vergroten en trachten mensen tegen elkaar uit te spelen. Daarbij hielp zeker niet dat er ook het nodige werd geroepen door het kader, als sterke uitspraken over knokken met tegenstanders en het ophemelen van Duitse Generaals.

Hoewel de ideologische verschillen nog niets zozeer groot waren, botste het vooral ook tussen idealisten aan de ene kant en aan de andere kant de opportunisten. Zo waren de latere partijvoorzitter Nico Kont en Hans Janmaat tegenpolen, de laatste wordt ook in het boek met degelijke onderbouwing als een opportunist opgeschreven. Dit in combinatie met weinig wederzijds begrip, kwam er toe dat de Centrumpartij maar van 1980 tot en met 1984 goed heeft gefunctioneerd, dus maar vier jaar, toen werd Hans Janmaat – dan nog Kamerlid – uit de partij gezet.

Nog minder stijlvol en ook zeker niet goed voor de onderlinge verhoudingen, waren de uitgebreide seks-avonturen die de partijtop met elkaars vrouwen en andere vrouwelijke leden onderhielden . De vrouwelijke secretaris deelde met meerdere partijleden het bed en een aantal zelfs elkaars vrouwen, het was blijkbaar allemaal geen taboe.

Conclusies
Het is eigenlijk een ongelofelijke geschiedenis met krankzinnige vervolgingen, geweld en een bizarre houding van iedereen die dit maar rustig heeft aangezien. De rol van media wordt door Niemöller aardig onder de loep genomen: men sneed de Centrumpartij uit de debatten, als men dan ergens überhaupt werd uitgenodigd. In Tweede Kamer zat men achterin, buiten het beeld van de camera’s. Daarbij nog de uitspraken die uit de context worden gehaald of zelfs worden verzonnen, zoals een vraaggesprek met weekblad Elsevier met daarin een zin die Hans Janmaat zelfs nooit uitsprak.

Treurig is welhoe het met de kaderleden van de partij is afgelopen. Velen zijn kaltgestellt en aan de rand van de maatschappij terechtgekomen, zelfs enkele zelfmoorden en Hans Janmaat raakte totaal beschadigd: ”Hij veranderde, begon als sarcastische, bij tijd en wijle grappige, middelmatige, klein burgerlijk politieker en werd een neurotisch achterdochtige, bizarre en misschien wel mentaal gestoorde persoon.” (aldus Meindert Fennema in het voorwoord van het boek.)

Joost Niemöller heeft de geschiedenis van de Centrumpartij en de persoon Hans Janmaat kundig opgeschreven en doet eigenlijk niemand in het boek onrecht aan. De rollen van de verschillende instituties, zoals de media en het justitioneel apparaat, zijn prima voor het voetlicht gebracht. Voor velen die ver buiten de perken zijn gegaan wat betreft goed fatsoen, zullen het ongetwijfeld niet al te leuk om te lezen.

Al bij met al blijft de treurige vaststelling hangen dat Nederland gewoon een slecht functionerende democratie is, dat hebben de Centrumpartij activisten op een keiharde manier moeten ondervinden. Wat mij betreft is dit een boek absolute aanrader.
Het is HIER te bestellen.

ISBN10 9049024203
€ 19,95
424 pagina’s
Uitgeverij Van Praag