De coöperatieve gedachte: een goed alternatief?

In de rand van het ACW-gebeuren verneemt men soms hoe de christelijke zuil is weggedreven van haar oorspronkelijke coöperatieve idealen door zichzelf volledig in te schakelen op de financiële markt. Maar wat is dat, een coöperatie? Wat is de coöperatieve gedachte?

De coöperatieve gedachte is een Engelse uitvinding. In 1760 ontstonden de eerste coöperatieve meelfabrieken in Woolwich en Chatham. De arbeiders waren eigenaar van de fabriek en kochten er, naast meel, ook brood, boter, thee en suiker. Met de opkomst van de arbeidersbeweging kwam de coöperatieve gedachte ook naar ons land overgewaaid. Eén van de bekendste coöperatieven was het door de Gentse socialist Edward Anseele in 1880 gestichtte ‘Vooruit’. Later volgde ook de christelijke arbeidersbeweging. Een deel van de winst ging naar het uitdragen van de ontvoogdingsstrijd van de arbeiders. De bedoeling van een coöperatie was oorspronkelijk dat arbeiders hun eigen economische activiteit zouden ontwikkelen: volledig in eigen beheer dus, en zonder patroons. Zo konden ze voor zichzelf werken, en niet voor een louter op winstbejag beluste baas.

In feite sluit de coöperatieve gedachte nauw aan bij de ideeën van de Fransman Pierre-Joseph Proudhon, één van de eerste socialisten én een belangrijke rivaal van Karl Marx. Proudhon vond dat de arbeiders zich vrijwillig moesten verenigen in gemeenschappen die alles zelf zouden doen.  Op die manier zouden ze een parallelle economie kunnen ontwikkelen, die na een tijdje de ‘officiële’ economie, in handen van de heersende en uitbuitende klasse, zou vervangen. Voor en door het volk dus. De socialistische partijen in gans Europa beriepen zich later allemaal wel op Marx, maar in de praktijk bleken de ideeën van de ‘utopische socialist’ Proudhon toch bruikbaarder.

Vandaag horen we niet veel meer van coöperaties, maar toch is de gedachte nog springlevend. Bijvoorbeeld in Mondragon, een streek in Baskenland, waar een hele reeks coöperaties gevestigd zijn. Van 1991 tot 2006 groeide de werkgelegenheid in deze coöperaties van 25.479 naar 82.174 medewerkers. En ondanks de economische crisis en de hoge Spaanse werkloosheidsgraad groeide dat aantal in 2011 nog aan tot 83.569. Een indrukwekkende prestatie! De meeste coöperaties in Mondragon zijn van industriële aard, maar er is ook een bank, een warenhuisketen, vier landbouw- en vijf dienstencoöperaties. Verder zijn er ook nog onderwijscoöperaties en coöperaties die zich bezighouden met onderzoek en ontwikkeling. De meeste coöperaties, zeker die in de industriële sector, zijn in handen van de werknemers, die zelf voor kapitaal zorgen en die allemaal een stem hebben in de algemene vergadering, het hoogste beslissingsorgaan in de coöperatie. De winst wordt eerlijk verdeeld en de deelnemers/werknemers krijgen met hun pensioen nog eens een bedrag uitgekeerd dat tot € 300.000 kan oplopen.

In Zwitserland houden de coöperatieve supermarktketens Coop en Migros zelfs een reus als Carrefour buiten. Aldi en Lidl zijn er slechts kleine concurrenten. Coop en Migros zijn de grootste Zwitserse werkgevers in de private sector. In Italië vormen de coöperatieve banken een federatie, waardoor zij samen goed zijn voor de vierde grootste bank van het land. Geen enkele van die banken ging failliet tijdens de crisis, geen enkele verloor veel geld of speculeerde op de internationale financiële markten. En in Griekenland hebben arbeiders hun failliete staalfabriek in Thessaloniki gewoon overgenomen van hun bazen en er een coöperatie van gemaakt. Het is evenwel nog afwachten of dit project gaat lukken. Tenslotte zou ook in België de belangstelling groeien voor de coöperatieve gedachte.

Toegegeven: over de mislukkingen hoor je minder, maar ook privé-initiatieven kunnen mislukken. Toch blijkt over het algemeen dat coöperatieve ondernemingen zorgen voor blijvende werkzekerheid, een niet te onderschatten goed in deze labiele tijden. Verder blijven deze ondernemingen uit de klauwen van het internationale grootkapitaal, dat enkel maar op onze centen uit is om er zelf beter van te worden. Goeddraaiende coöperaties zijn ook moeilijker over te nemen dan gewone privé-firma’s, waardoor ze in eigen land blijven. Hun gerichtheid is trouwens meestal lokaal.

Jammer genoeg valt informatie over de coöperatieve gedachte niet te vinden in rechtse/nationalistische webstekken of dito tijdschriften. Bovenstaande info komt dan ook van een linkse webstek, namelijk ‘De Wereld Morgen’. Het is alsof er ergens een ongeschreven wet bestaat die zegt dat nationalisten, en zeker rechtse nationalisten, zich niet mogen buigen over interessante linkse uitvindingen, ook als die nuttig kunnen zijn voor het volk. Blijkbaar heeft het liberale virus het nationalisme in Vlaanderen wel zeer verregaand geïnfecteerd. Nochtans houdt de promotie van de coöperatieve gedachte niet in dat er geen ruimte meer mag zijn voor het pure privé-initiatief. Wat is er trouwens mis met gewone mensen die de handen in elkaar slaan en hun eigen economische activiteiten beginnen ontwikkelen?

Niks, toch?