16 maart 1946 – De dynamitering van de IJzertoren
16 maart 1946. Een droeve dag voor Vlaanderen en de Vlaamse Beweging. Waar eens de fiere IJzertoren de wacht hield in de poldervlaktes waar een generatie vocht en stierf, ligt nu enkel nog een hoop stenen en verwrongen metaal, herinneringen aan een monument van, voor en door het Vlaamse volk, het brandpunt van de IJzerbedevaart, de Beweging en de geboorteplaats van de pacifistische Vlaamse gedachte.
De IJzertoren zelf is zoals we wel weten een tiental jaar jonger dan de IJzerbedevaart zelf. Deze bedevaart werd sinds 1920 jaarlijks gehouden, op aansturen van het Verbond der Vlaamse Oudstrijders (VOS), aanvankelijk naar de graven van illustere personen uit de Vlaamse beweging die in “Flanders’ Fields” leefden, vochten en stierven met een Vlaams ideaal in het hart. We denken bijvoorbeeld aan de gebroeders van Raemdonck te Steenstrate of Renaat de Rudder in Westvleteren. Vanaf 1924 kreeg de Bedevaart een vaste stek in Kaaskerke, nabij Diksmuide, waar in 1928 begonnen werd met de bouw van de IJzertoren.
Vanaf de inhuldiging van de toren op 24 augustus 1930 werd deze plaats het officieuze Bedevaartsoord voor ieder die Vlaanderen en het pijnlijke litteken van de Eerste Wereldoorlog nog in gedachten meedroeg. De Bedevaart groeide in de jaren dertig uit tot een massamanifestatie voor de Vlaamse eisen en het IJzertestament, met een misviering en een herdenking aan de voet van de toren. Het zijn deze jaren waarin de Vlaamse eisen steeds krachtiger werden geformuleerd en er enkele slagen werden gewonnen, denk maar aan de uitbreiding van de taalwetgeving of de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het monument echter een slechte naam in bepaalde kringen door haar omstreden positie tijdens de oorlogsjaren.
Het is dan ook dit misnoegen dat de reden vormt voor de aanslag van 16 maart 1946. De aanslag werd niet opgeëist, maar een gerechtelijk onderzoek bracht dertien verdachten naar voren, die echter al na vijf jaar ongestraft buiten vervolging werden gesteld. In 1951 werd het onderzoek afgesloten om nooit meer te worden heropend. Wie de ware schuldigen van deze laffe daad waren, is nooit boven water gekomen, al duidt het gerechtelijk onderzoek van de jaren ’40 en een reeks reportages in het Nieuwsblad uit de jaren ’80 wel op betrokkenheid van het Belgisch leger, meer bepaald van ontmijningsdienst DOVO, de explosievenspecialisten bij uitstek. Bekentenissen van een betrokkene bevestigen dit vermoeden en wekken het idee van een politieke sturing.
Een Vlaming zou echter geen Vlaming zijn zonder zijn ondernemende geest. Met de resten van de oorspronkelijke toren werd in 1950 de Paxpoort gebouwd, en met vereende krachten werd met geld van Vlaamse steden en gezinnen een nieuwe toren gebouwd die voltooid werd in 1965.
66 jaar na datum is de zaak nog steeds niet volledig opgehelderd, en het lijkt er sterk op dat dit ook nooit meer zal gebeuren. Maar dankzij de inspanningen en financiële steun van gewone Vlamingen zoals u en ik, kan iedereen met een Vlaams gevoel in zijn hart en de leuze van de fronters indachtig nog steeds een bezoek brengen aan de monumenten van de Vlaamse strijd en de woelige geschiedenis van de Beweging. Laat ons hopen dat deze tweede IJzertoren bewaard mag blijven voor de volgende generaties, zodat de strijd en geschiedenis van onze voorouders nooit vergeten wordt. – Sunlight KVHV Gent