Het zal zowat een jaar geleden zijn dat ik langs de nieuwe kanalen van mijn digitale TV zapte en terecht kwam bij een reality-reeks over een stel milieu-avonturiers die Japanse walvisvaarders het leven zuur maken in de barre zeeën van Antactica. ‘Sea Shepherd’, heten ze, en ze proberen de Japanners te beletten walvis-sushi te maken. De reeks is fantastisch gefilmd en aanvankelijk was mijn bewondering dan ook groot. Avontuurlijke beelden van Zodiaks die veel grotere schepen de pas afsnijden. Studentikoze stunts zoals het beschieten van een romp met rode verf. Adembenemende confrontaties met militanten die tot het uiterste gaan. Captain Iglo die de aanvallen coördineert, een duidelijke strijd van Goed (de westerlingen) tegen Kwaad ( de boze jappen) en de inzet: de onschuldige, arme walvis die bedreigd wordt door een vreselijke harpoen. Combineer dat met een knappe soundtrack en een prachtprogramma is geboren.
Velen zijn het daarin blijkbaar met mij eens, want het programma en de acties krijgen steeds meer media-aandacht. Sinds kort zie ik geregeld jonge mensen rondlopen met petjes, truien of sweaters van Shea Shepherd. En op facebook zie ik steeds vaker links naar de actie, gevolgd door uitvallen als: ‘die smerige Jappen’! Voorlopig heb ik me echter nog geen petje aangeschaft. Want ik heb tijdens het kritisch bekijken van de reeks toch zo mijn bedenkingen gekregen.
Vooreerst is gebleken dat de term ‘levensgevaarlijk’ voor deze zee van Antactica nu eens niet overdreven is. Stormen, enorme golven, barre koude, ijsbergen: elk jaar sterven daar mensen. Tientallen soms vrij jonge vrijwilligers worden dus door een kapitein en een organisatie welbewust meegenomen naar dat dodelijke gebied, en soms in levensgevaar gebracht, met bv. risicovolle operaties in duisternis met kleine zodiaks. Eén fout kan fataal zijn. Ook de operaties tegen de walvisjagers zijn niet zonder risico. In een gebied waar ijsbergen ronddrijven de schroef van een schip buiten dienst stellen, zodat het geruime tijd immobiel in het water ligt, dat is het in gevaar brengen van mensenlevens.
Sea Shepherd antwoordt daarop dat er nog geen slachtoffers gevallen zijn; dat is juist, maar wie de beelden ziet van in ijskoud water omkantelende motorboten weet dat het eigenlijk maar een kwestie van tijd is. En dan rijst de vraag: zorgt die TV-reeks niet voor het nemen van steeds grotere risico’s?
En zo komen we toch wel bij een punt dat opvalt bij het bezoeken van de Sea Shepherd-website: het wel erg nadrukkelijke commerciële karakter ervan. Doneer nu! Steun nu! Koop nu! Kijk nu! Ik weet niet of replica’s van de witte baard van Watson al in de aanbieding zijn, maar een breed arsenaal van T-shirts en prullaria is voorhanden. Een Sea Shepherd-surfbord, iemand? Wie op de website van Het Laatste Nieuws naar een artikel over de groep kijkt, krijgt er meteen een betaalde commerciële banner bij die je toelaat meteen te storten. Idealisme? Misschien. Maar net als bij Artsen Zonder Grenzen en Oxfam vraag ik me toch af waar idealisme eindigt en waar de commercie het overneemt…
Nu goed, men zal zeggen: het is voor de goede zaak. De walvissen, meneer! Tja, de website van Sea Shepherd geeft daarover helaas minder informatie. Toegegeven, ik ben geen specialist in de materie, maar wat surfen leert me dit: het dier waarop de Japanners jagen, is de dwergvinvis, in het Engels de ‘minke whale’. In de Antarctische wateren zwemmen er zo naargelang de schatting tussen de 300.000 en de 700.000 rond. Bedreigd is het beest dus hoegenaamd niet. Van dat aantal vangen de Japanners er elk jaar ongeveer 1000. Ik weet niet of Sea Shepherd echt beweert dat de Japanse jacht het voortbestaan van de soort bedreigt, maar echt overtuigend zou dat niet zijn.
Is het harpoeneren van die dieren dan zo bijzonder wreedaardig? Ik weet het niet. In zowat de helft van de gevallen zou het dier meteen dood zijn. Maar wanneer wij daarvan als Europeaan voor het eerst beelden zien, zijn we geschokt: het bloed gutst uit het dier. 
Maar als we de emotie overstijgen en even nadenken, realiseren we ons wel dat dit de manier is waarop al honderden jaren op walvissen wordt gejaagd, ook in onze streken – en voordien was dat met speren en lansen… Bovendien moeten we toch even vergelijken met hoe wij in Europa dieren slachten. Ook onze slachthuizen blijven hoe dan ook bloederige bedoeningen, ook al heeft West-Europa vorderingen gemaakt; dieren slachten zonder dierenleed is natuurlijk onmogelijk. Hoe zou een Japanner op beelden daarvan reageren? En dan hebben we het nog niet over de barbarij van het ritueel slachten…
Zou het dus niet kunnen dat we al snel bij het heikele punt aankomen: de morele claim van sommige milieugroepen, dat het doden van sommige dieren – vooral intelligente dieren – om ze op te eten ‘moreel onaanvaardbaar’ is? Die claim draagt een fundamentalistisch trekje in zich, zoals de terreur van het ALF en de moord op Pim Fortuyn door een linkse milieu-activist bewezen hebben. Sommigen vinden in die claim immers een soort vrijbrief om alles te ondernemen tegen mensen die van mening zijn dat de mens uit de aard der dingen het recht heeft dieren te doden om ze op te eten, mits dat zo pijnloos mogelijk te doen.
Ik zie ook een nationalistisch probleem: welke argument leidt ertoe dat Japanners geen walvissen mogen opeten, zoals ze al honderden jaren doen, maar dat Europeanen wel bv. de zeer intelligente paarden of zeer aaibare konijnen mogen opeten? En welk recht heeft een groep Europeanen dan om het dieet van de Japanners te gaan bepalen? Op de website van Greenpeace wordt geloofwaardig gewaarschuwd voor het gevaar hiervan: in Japan is walvisvaart steeds minder populair, zo klinkt het, maar agressieve acties van een groep vreemdelingen kunnen in het nationalistische Japan heel makkelijk voor een averechts effect zorgen…
De meest fundamentele vraag is misschien wel of de genomen risico’s wel in verhouding staan tot het vermeende bestreden kwaad. Zelfs als het doden van 1000 walvissen door Japanners moreel verkeerd is, is het dan wenselijk dat Sea Shepherd dankzij onze steun en aandacht tientallen mensen in levensgevaar brengt om dat te bestrijden? Ik weet het, zijzelf benadrukken in elke TV-reeks dat zij ‘bereid zijn voor de walvissen te sterven’, en dat dwingt uiteraard respect af. Ik hoop alleen maar dat niemand van hen dat ook in praktijk zal bewijzen…
Een genuanceerd opiniestuk! Zo lees ik er veel te weinig, de meesten vervallen zelf al snel in een soort extremistische uiteenzetting van hun visie op het verhaal. U heeft bij dezen mijn volledige bewondering! Proficiat.
Beste Rob, het feit dat je vandaag veel van dat materiaal tegen komt ligt vooral aan het feit dat één van de schepen van de Sea Shepherd in de zomer van 2011 aanmeerde in Antwerpen. Je kon het schip bezoeken en goederen kopen. Buiten het programma op (was het ) National Geographic heb ik nog weinig gehoord of gezien over Sea Shepherd.
Het is ook niet zo dat ze alleen maar de walvis beschermen, zeehonden, haaien, dolfijnen zijn ook diersoorten die op hun bescherming kunnen genieten.
Sea Sheperd moet leven van donaties, je kunt hen dat niet verwijten. Als er iets commercieel is dan is dat in eerste plaats de walvisvangst. Dat japan “maar” duizend exemplaren vangt is het resultaat van acties (ze mogen enkel walvissen doden voor wetenschappelijk onderzoek).
Maar wat heeft het voor zin om bv duizenden dolfijnen een baai in te drijven en dood te knuppelen, met als enige reden dat dolfijnen op vis jagen. Dit is gewoon misdadig …. en dit terwijl wij een drama (terecht) over een schaap dat zonder verdoving gekeeld wordt.