De zes Voerdorpen tellen amper 4200 inwoners toch zijn er weinig dorpen en zelfs steden die zo veel belangstelling hebben “genoten” als de fusiegemeente Voeren. In 1987 viel er zelfs een Belgische regering over de “kwestie Voeren”. We houden speciaal voor de 50ste verjaardag van het Vlaamse Voeren een aantal zaken tegen het licht. Ook stelden we een aantal vragen aan één van dé kopstukken van de beruchte Voerstrijd: Leon Bancken.

Van Luik naar Limburg

Bij de eerste talentelling in 1846 was de Voerstreek, op dat ogenblik een deel van de provincie Luik, haast volledig Nederlandstalig: in vier van de zes dorpen gaf ongeveer 95% van de bevolking aan Nederlands te spreken. Bij de talentelling van 1930 had het Frans weliswaar terrein gewonnen, maar nog steeds was er overal een Nederlandstalige meerderheid, die uiteenliep van 73% in Moelingen tot 91% in Teuven. Zeventien jaar later, bij de omstreden talentelling van 1947, waarvan bekend is dat de resultaten op verschillende plaatsen gemanipuleerd werden, bleek plotseling in vijf van de zes dorpen sprake van een Franstalige meerderheid. Zo kort na de oorlog vonden vele – in wezen- Nederlandstalige Voerenaars het opportuun om zich als Franstalige te profileren. Het feit dat in de Voerstreek tijdens de oorlog een verzetsgroep actief was, die zich na 1944 als uitgesproken Belgicistisch en “anti flamingant” manifesteerde was daar niet vreemd aan. De toenmalige burgemeester bezocht de inwoners deur aan deur en vulde heel wat documenten zelf in…

In 1963 werd de taalgrens na lange jaren van “taalstrijd” vastgelegd. Voeren werd van de provincie Luik naar Limburg overgeheveld. De prijs die hiervoor werd betaald was duur: 20.284 hectaren Vlaanderen met 87.450 inwoners werd geruild tegen 14.977 hectaren Wallonië met 23.250 inwoners. Na die overheveling is het in de Voerstreek nooit helemaal rustig geworden. De Luiksgezinden (die meestal thuis hetzelfde Vlaams dialect spraken als hun Limburgsgezinde tegenstanders) met soms leidinggevende posities vreesden voor verlies van hun voordelige economische en sociale relaties met Luik. Via het onderwijs werd een effectieve verfransingsmachine in werking gesteld in de jaren “50. Vanuit Limburg bleef een degelijk gestructureerde integratiepolitiek om de Voerstreek écht bij Limburg te voegen veel te lang dode letter!

35 jaar geleden: Waalse terreur in de Voerstreek

Tot de fusie van de zes Voerdorpen in 1977 waren de communautaire twisten in feite niet gewelddadiger van aard dan bijvoorbeeld in de rand rond Brussel. Daar kwam in maart 1978 verandering in toen de “Action Fouronnaise” (AF) werd opgericht.  De Waalse inwijkeling José Happart werd al snel de onbetwiste leider van deze actiegroep. Een harde kern van jonge Luiksgezinden organiseerden zich tot een echte knokploeg, de “groupe Hérisson”. Met Happart deed het grof geweld zijn intrede in de Voerstreek. De Vlaamse folklore, het Vlaamse gemeenschapsleven werd geviseerd. Ook mensen die als Vlaamsgezind bekend stonden werden belaagd.

In zijn boek “Voeren een ‘Happart’ verhaal” (Soethoudt, 1983) geeft de bekende journalist Guido Fonteyn een verbijsterende opsomming van gewelddaden op basis van processen-verbaal van de Rijkswacht. De lijst is veel te lang om hier weer te geven. Tussen september 1977 en januari 1979 telde hij niet minder dan 50 ernstige feiten. Bijna één incident per week en dat in een dorp met amper 4200 inwoners… Het gaat om het beschadigen van auto’s van Vlamingen, het ingooien van ramen, het bekladden van woningen, het aanvallen en in mekaar slaan van Vlaamsgezinde Voerenaars – ook vrouwen en kinderen – soms met blijvende letsels tot gevolg, brandstichting in een bewoonde apotheek, georganiseerde vechtpartijen op kermissen. Zelfs een turnles voor een 25 tal vrouwen in Teuven werd belaagd en bij een boer werden de spenen van een aantal melkkoeien afgesneden.

Er vielen heel wat gewonden, vele Vlaamse Voerenaars leden heel wat materiële schade. Er werden tientallen processen verbaal opgemaakt tegen Happart en zijn hooligans. Zij kozen steeds voor rechtsbehandeling in Verviers en bij ergere feiten in Luik. Ze werden er verdedigd door de beste advocaten. De vaste raadsman van Happart was een invloedrijk kamerlid voor de PS in Luik… Het Waalse gerecht was dan ook steeds buitengewoon mild voor de militanten van de AF en ze gingen vrijwel altijd vrijuit.

Tijd voor Vlaamse actie!

In die sfeer van terreur stak een handjevol Vlaamse Voerenaars de koppen bij mekaar. De Harde Vlaamse Voerkern (HVVK) werd geboren. 35 jaar na deze feiten hebben wij een gesprek met één van de initiatiefnemers van toen: Leon Bancken.

Rechts Actueel: Leon, hoe was de sfeer in Voeren 35 jaar geleden?

Er heerste toen in Voeren een ware sfeer van burgeroorlog. Je kon het vergelijken met Noord-Ierland maar dan in het klein… Het sociale leven van de Vlamingen werd gefnuikt door een verlammende angst. Vergaderingen van muziekverenigingen, van de schuttersgilde, van sportverenigingen, … alles wat op één of andere manier een raakpunt had met Limburg of met Vlaanderen werd belaagd. Onophoudelijk werden muren beklad met Luiksgezinde slogans.

Er was ook straffeloosheid ten opzichte van de vechtersbazen van de groep Hérisson. Daders van geweldplegingen of van vandalisme werden meermaals betrapt maar gingen steeds vrijuit. Een voorbeeld: toen een Vlaams Voerfeest werd aangevallen door een honderdtal, met stokken bewapende, militanten van de Action Fouronnaise raakten verscheidene rijkswachters gewond. Later werd een Vlaams echtpaar klemgereden en voor de ogen van de Rijkswacht zwaar mishandeld. Hun auto werd volledig vernield. Vijf Happart-aanhangers werden aangehouden. Twee dagen later slaagde Happart erin om een persoonlijke ontmoeting af te dwingen met niemand minder dan koning Boudewijn langs de autosnelweg in Verviers. Happart eiste de onmiddellijke vrijlating van de 5 knokkers en enkele uren later waren ze op vrije voeten…

Een ander voorbeeld: toen de Luiksgezinde cafébaas René Grosjean voor zijn café 3 Vlamingen neerschoot – hij schoot duidelijk om te doden: iemand kreeg een schampschot aan het hoofd, een ander slachtoffer kreeg een kogel in het hals en een zestienjarige jongen een schotwonde in het been – werd hij amper één dag later vrijgelaten… Na het schietincident werd in Voeren wekenlang een samenscholingsverbod met avondklok afgekondigd. Hierdoor werd het Vlaamse verenigingsleven zo goed als onmogelijk gemaakt.

Bij de Vlaamse Voerenaars was er ontreddering en angst, maar ook het besef dat het zo echt niet verder kon. Hulp van de officiële instanties bleef uit… De Harde Vlaamse Voerkern ontstond uit bittere noodzaak, uit zelfverdediging.

Welke mensen waren actief in de Action Fouronnaise?

De Action Fouronnaise bestond vooral uit aanhangers van de Waalse socialistische vakbond FGTB, mensen die werkzaam waren in de Luikse regio. Leden van de plaatselijke partij R.A.L. (Retour à Liège) en de jongerengroep Hérisson. Hérisson werd opgericht en geleid door de gebroeders Happart en was de harde, gewelddadige militie van de Action Fouronnaise. Onder mekaar spraken de Luiksgezinden meestal het Voerens dialect en enkel wanneer er buitstaanders bijkwamen schakelde men over naar (meestal slecht) Frans.

Wat was het doel van de “Harde Vlaamse Voerkern” (HVVK)?

De Harde Vlaamse Voerkern werd op vraag van de, in de hoek gedreven, Vlamingen opgericht. We beschikten snel over enkele tientallen Nederlandstalige jongeren uit Voeren. In den beginne waren onze motto’s “oog om oog, tand om tand” en “gedaan met bedelen aan de poort”! Onverbeterlijke ruitentikkers konden nu plots zelf de scherven bij mekaar vegen. Vlaamse activiteiten werden beschermd. Bij  provocerende Waalse autokaravanen lagen er plots overal kraaienpoten.

De forellenkweker Snoeck, die vrijgesproken werd voor een schietincident (foto) tijdens een TAK-wandeling, stelde  op een ochtend vast dat zijn kweekvijvers leeggelopen waren. Duizenden forellen zwommen naar de vrijheid terwijl her en der aanplakbrieven hingen met de tekst “Vissers op post – Morgen wonderbaarlijke visvangst”. We hielden ons aan zeer strikte regels: geen onschuldige Luiksgezinden belagen en fysiek geweld diende zoveel mogelijk vermeden te worden. We wilden vooral de problemen van de Vlamingen in de Voerstreek bekend maken in heel Vlaanderen.

Pas als Voeren electoraal belangrijk zou worden voor de Vlaamse politici zouden ze interesse krijgen voor onze situatie. Om druk uit te oefenen op de regering, het gerecht en de politici deden we een oproep naar “alle” Vlamingen om de Vlaamse Voerenaars een hart onder te riem te komen steken. Dat kon door deel te nemen aan onze “Vlaamse wandelingen”. Deze wandelingen waren voor ons een middel om ons Vlaams aanwezigheidsrecht in de Voer op te eisen.

Met de steun van de actieve Vlaamse beweging…

Zoals in het verleden waren het alleen het Taal Aktie Komitee (TAK), de Vlaamse Militanten Orde (VMO) en Voorpost die op onze vraag ingingen. De beweging die op die manier tot stand kwam werd strak geleid door Eric Crommelynck (TAK). Een echte leider in woord en daad. Onze mobilisatiekracht werd hierdoor veel groter. De wandelaars werden soms aangevallen door aanhangers van de Action Fouronnaise. Vaak werden de wandeltochten verboden onder druk van de bende Happart. Maar onze jongens van de Harde Vlaamse Voerkern kenden iedere boswegel, ieder straatje en bij manier van spreken elke struik in de Voer en tot ver in het Nederlandse hinterland. Bovendien waren we uitgerust met scanners (om de Rijkswacht af te luisteren) en met CB”s voor onze interne communicatie… De mensen van de HVVK gidsten soms honderden wandelaars vanuit Nederland de Voerstreek binnen via bossen, veldwegen en weiden.

Het was een memorabele tijd. Zo was er de fameuze TAK-wandeling op 21 oktober 1979. Er heerste een samenscholingsverbod en zelfs “de staat van beleg” in Voeren. De wandeling was verboden en de Voer was hermetisch afgesloten door de Rijkswacht. Honderden rijkswachters, ruiters en waterkanonnen namen vroeg in de morgen hun posities in. De nacht voordien hadden mensen van de HVVK een veertigtal militanten van de VMO naar het Nederlandse Mesch geleid. Vandaar ging het te voet naar een boerderij in ‘s-Gravenvoeren. Het was een donkere, maanloze nacht, we werden enkel opgeschrikt door het “gekwiet” van enkele uilen en het geloei van verbouwereerde koeien… In het holst van de nacht zocht iedereen zijn toevlucht in het warme hooi en stro van een schuur. Enkel VMO-leider Bert Eriksson kende het doel van onze actie.

De volgende morgen was er appel en pas dan werd meegedeeld wat van de militanten verwacht werd: de VMO zou het gemeentehuis bezetten en op die manier de Rijkswacht op een dwaalspoor brengen, terwijl andere mensen van de HVVK 1500 TAK-wandelaars via het Nederlandse dorpje Mheer de Voer zouden binnenloodsen. In looppas werd het gemeentehuis bestormd en ingenomen. Later bereikten ook de TAK’ers via bossen en velden het centrum van ‘s-Gravenvoeren waar bij opeenvolgende charges van de Rijkswacht tientallen gewonden vielen. De Rijkswachtkolonels waren razend! Ze hadden ‘s morgens via Radio 1 moeten vernemen dat, ondanks hun vele versperringen, het gemeentehuis al bezet werd door “wandelaars”… Een BOB-chef uit Tongeren siste me toe: “Bancken, dat zal u duur te staan komen.” De bezetting van het gemeentehuis kreeg later voor de VMO een pijnlijk gerechtelijk staartje, maar dat is een ander verhaal. In ieder geval: Voeren werd die dag frontpaginanieuws in binnen- en buitenland!

Hoe is het vandaag in Voeren?

Vandaag is de politieke toestand in Voeren volledig gekeerd. Na de woelige jaren ’80, waarbij Happart in 1984 burgemeester werd, startte de politieke carrousel rond zijn benoeming. In 1984 trad hij toe tot de PS en geraakte verkozen tot Europees Parlementslid. De regering werkte aan een pacificatieakkoord in samenspraak met Voerbelangen en Retour à Liège. Het straatgeweld bleef meer en meer achterwege. Happart focuste zich op zijn persoonlijke carrière binnen de Waalse Parti Socialiste. De fruitboer zonder diploma’s schopte het tot Europarlementslid, tot Waals minister en zelfs tot voorzitter van het Waalse parlement… Om minister te kunnen worden maakte hij zijn persoonlijke “retour à Liège” in 1998, zijn aanhang in Voeren bleef wat verweesd achter. Zijn politieke loopbaan werd later ontsierd door allerlei corruptieschandalen en typische gevallen van socialistische graaicultuur…

Dankzij het volgehouden werk van de Vlaamse gemeenteraadsleden, won Voerbelangen in 1988 en 1994 telkens een zetel bij. De Luiksgezinde meerderheid bleef fanatiek vasthouden aan het conflictmodel ten opzichte van de Vlaamse overheid. Dat ging uiteindelijk ten koste van de belangen van alle Voerenaars. Zo was er tot 2000 geen selectieve ophaling van huisvuil en geen containerpark. De gemeente weigerde om een milieuconvenant met de Vlaamse regering te ondertekenen met als argument “dat je tijdens de oorlog ook geen akkoorden sloot met de nazi’s”. Bescherming van het landschap en de toeristische ontwikkeling van de Voerstreek waren absoluut geen prioriteiten.

De gevolgen lieten zich raden: in 2000 haalde Voerbelangen een meerderheid in de gemeenteraad van 8 zetels op 15, Huub Broers een gewezen activist van de HVVK, werd burgemeester. In 2006 werd de Vlaamse meerderheid beloond in het kieshokje met opniéuw een zetel winst. Sinds het aantreden van Voerbelangen is het in Voeren rustiger geworden. Het huidige gemeentebestuur werkt vanuit een positieve ingesteldheid samen met de provincie Limburg en met de Vlaamse overheid, ten bate van alle inwoners van Voeren. Het toerisme en de horeca bloeien als nooit tevoren en ook de landbouw doet het hier goed.

De Luiksgezinden beweren dat de winst van Voerbelangen komt door inwijkelingen vanuit Nederland?

Onzin. De meeste stemgerechtigde Nederlanders komen uit families die al meer dan een eeuw hier wonen. Dat zijn dus rasechte Voerenaars. Wanneer je het stemmenverschil tussen de verkiezingsuitslagen voor de gemeente en het OCMW (1) naast elkaar legt, dan kan je trouwens ook niet anders dan concluderen dat ook RAL bijna 200 stemmen haalt bij deze “Euroburgers”. Voeren is nu éénmaal grensgebied met Nederlands Limburg. Trouwens de bevolking is in Voeren de laatste decennia niet aangegroeid.

Bedankt Leon. Dit jaar is het 50 jaar geleden dat Voeren overgeheveld werd naar Limburg. Bouwen jullie een feestje?

Natuurlijk! We hebben een hele weg afgelegd. Het ligt in onze Limburgse aard om af en toe eens een stevig feestje te houden! Deze gelegenheid mogen we niet laten voorbij gaan. Op 1 september organiseren we een groot feest in een feesttent in Moelingen.  Met onder andere Raymond Van Het Groenewoud. Iedereen – en in het bijzonder de lezers van Rechts  Actueel met het hart op de juiste plaats –  is welkom! Beter nog,  maak er een weekendje Voeren van en ontdek onze prachtige streek met zijn mooie hotelletjes en leuke restaurants!

(1) In Voeren en in de zes faciliteitengemeenten wordt de OCMW-raad rechtstreeks verkozen. In tegenstelling tot bij de verkiezing van de gemeenteraad mogen EU-burgers (in Voeren hoofdzakelijk inwoners met Nederlandse nationaliteit) voor de OCMW-raad niet mee kiezen. In 2006 haalde Voerbelangen zowel in de gemeenteraad als in de OCMW-raad een meerderheid.