Het niveau van de gemiddelde student is niet meer wat het geweest is, de pure feitenkennis van de jeugd gaat er op achteruit. Het zijn verzuchtingen die iedere oudere generatie wel eens durft te uiten en het idee van de teloorgang van de jeugd is van alle tijden, het komt immers al voor in de oudheid. Doch dezer dagen blijkt het debat over de opvoeding van onze kinderen en adolescenten levendiger te zijn dan ooit.

De recentste aanleiding van het opnieuw opflakkeren van dit debat was de bekendmaking van de resultaten van een onderzoek van de Katholieke Hogeschool Limburg over de parate kennis van studenten bachelor secundair onderwijs over de verschillende hogescholen van Vlaanderen heen. Hierin bleek dat het niveau van vele leraren in spe te wensen over liet. Zo kon bijvoorbeeld meer dan 60 procent van de ondervraagde studenten de landen van de eurozone niet herkennen als ze aangeduid werden op een kaart, wist 30 procent niet wat een aandeel was en weten weinigen welke politici nu tot welke partij behoren (nota bene: uit het onderzoek bleek dat 1/3 van de respondenten reeds voor het aanvatten van hun bachelor secundair onderwijs al zonder succes een andere opleiding had gevolgd in het hoger onderwijs).

[1] Voor deze hiaten in de kennis van de studenten werden door verschillende ‘deskundigen’ verscheidende oorzaken en remedies gezocht. Zo bleek minister van onderwijs Pascal Smet niet verrast te zijn over deze slechte prestatie en weet hij deze vrij defaitistisch aan een veramerikanisering van onze maatschappij waardoor er een grotere oppervlakkigheid in onze samenleving sluipt.[2] Ook diende volgens minister Smet de lerarenopleiding aan de hogescholen opnieuw geëvalueerd en bijgestuurd te worden, een idee dat al eerder door de minister werd geopperd. Zo pleitte hij er al in 2011 voor om de bachelor secundair onderwijs met een jaar te verlengen.[3]

Doch naast de hogescholen hebben vaak ook de universiteiten te lijden onder een gebrekkige voorkennis van hun studenten. Verscheidene professoren en hun medewerkers zullen inderdaad kunnen bevestigen dat het niveau van de pure feitenkennis van de huidige studenten niet meer is wat het zou moeten zijn. Doe hetzelfde onderzoek in een universiteitsaula vol bachelorstudenten en men zal vaak ook versteld staan van de hiaten in de algemene kennis van ‘de toekomstige intellectuele top’ van onze samenleving. Dat dit probleem dringend dient aangepakt te worden, beseffen universiteiten zelf ook meer en meer. Zo zijn er in verschillende opleidingen aan de KU Leuven maatregelen getroffen om tegemoet te komen aan de gebrekkige kennis en vaardigheden van hun studenten. In de bachelor Geschiedenis bijvoorbeeld werd enkele jaren geleden het plichtvak “Academisch Nederlands” ingevoerd omdat men zag dat het niveau van het taalgebruik in de papers van sommige bachelorstudenten te wensen overliet.

Daarnaast wordt er alsmaar meer geopperd dat het eerste jaar van een universiteitsopleiding zo veel mogelijk “universiteitsbreed” dient gemaakt te worden zodat quasi iedere student eens van andere vakken heeft geproefd in zijn eerste bachelor. Zo kan quasi iedere student die een humane wetenschap bestudeert bijvoorbeeld een erg beknopte inleiding tot het recht volgen die eigenlijk niets meer of minder is dan een lesje “België voor beginners”. Allemaal maatregelen om de qua voorkennis zwakkere eerstejaarsstudenten toch enige basisinhoud mee te geven, in de hoop dat zij deze zullen oppikken opdat ze toch (zelfs al is het na enige moeite, herexamens, ingezette toleranties en vakken waar ze voor gebuisd zijn maar die ze kunnen meenemen naar het volgende jaar) op het einde van de rit een bachelor- of masterdiploma zouden kunnen behalen.

Doch deze week schoot KU Leuven bij monde van vicerector Onderwijsbeleid Ludo Melis toch wel de hoofdvogel af. Deze poneerde namelijk in het studentenblad VETO dat er vanaf volgend academiejaar een nieuw universiteitsbreed vak zou ingevoerd worden onder de voorlopige naam “Mens- en wereldbeelden” teneinde de zwakke algemene kennis van de eerstejaarsstudenten tegen te gaan. Zelf stelt vicerector Melis dat de voornaamste bedoeling van dit vak zou zijn dat studenten zo “over de muurtjes tussen de universitaire disciplines” gaan kijken aangezien de “universitaire studies in zekere mate te kort schieten op het vlak van algemene vorming”. Ook zal er in dit vak “aandacht zijn voor maatschappelijke problematieken zoals klimaatverandering en multiculturaliteit” (lees: het verder bevorderen van een groene en verdraagzame multiculturele samenleving).[4]

Hoewel ze nog niet volledig vaststaat, ligt deze maatregel wel in het verlengde van een steeds meer merkbare evolutie, namelijk die van de verkleutering van het hoger onderwijs. Indien men vaststelt dat het niveau van de gemiddelde student achteruitgaat, dan zoeken de onderwijscommissies van het hoger onderwijs zich suf naar allerlei lapmiddelen om in laatste instantie de algemene kennis van deze zwakkere studenten op te krikken. Immers iedere student heeft, ondanks zijn eventuele zwaktes qua kennis, het recht om een diploma te halen, lijkt het adagium te zijn. Echter, deze evolutie heeft vooral voor het universitair onderwijs twee nare gevolgen.

Ten eerste zorgt al deze aandacht voor meer universiteitsbrede vakken en opleidingen voor een verwaarlozing van meer gespecialiseerde (en vaak ook meer uitdagende) vakken. Ze zorgt er voor dat de grote groep studenten die in hun bachelor zitten meer en meer dezelfde stof dient te verwerken en dat deze groep resulteert in te veel eenheidsworst. En inderdaad, steeds meer worden gespecialiseerde keuzevakken in een bacheloropleiding geschrapt onder het mom dat het niet rendeert omdat te weinig studenten deze vakken volgen. Dit is natuurlijk logisch als studenten, en zeker diegene die wel geïnteresseerd zijn in meer uitdagende en specifieke leerstof, hun curriculum meer en meer dienen op te vullen met weinig zinvolle universiteitsbrede cursussen om hun zwakkere collega’s ook mee te kunnen doen draaien op universitair niveau.

Ten tweede zorgt een te veel aan weinig diepgaande universiteitsbrede cursussen er intrinsiek voor dat de waarde van een universiteitsdiploma nu minder hoog is (en in de toekomst nog minder hoog zal zijn) dan pakweg tien jaar geleden. Enerzijds komt dit zoals gezegd door de groter wordende eenheidsworst van de stof die je moet doorploegd hebben om dit diploma te behalen. Anderzijds kunnen door de verkleuterende schikkingen steeds meer mensen een universitair diploma behalen, zelfs al voldoen ze niet helemaal aan het profiel.

Deze pampermaatregelen zijn dus nefast voor het universitair onderwijs (en het hoger onderwijs in het algemeen) en zorgen ervoor dat een universiteit meer en meer een diplomafabriek wordt in plaats van wat het eigenlijk zou moeten zijn; een plek waar kwaliteitsvol en gespecialiseerd onderwijs en onderzoek hand in hand gaan. Straks kunnen we  (zoals Werner Thomas, de voorzitter van de POC Geschiedenis aan de KU Leuven, het ooit in een lezersbrief in het weekblad HUMO verwoordde) de diploma’s gewoon verloten, verkopen per opbod, aan de ingang van stations uitdelen of zelfs via strooibiljetten per vliegtuig verspreiden.

Neen, beste beleidsmakers, het probleem van een achteruitgaande algemene kennis aanpakken door het universitair curriculum algemener te maken is niet de oplossing. Ik zou zelfs durven zeggen dat dit tout court niet de taak is van het hoger onderwijs in het algemeen. Indien een eerstejaarsstudent qua basiskennis niet blijkt te voldoen aan de eisen die gesteld worden door de onderwijsinstelling waaraan hij studeert, dan moet deze student gebuisd worden en uit zijn opleiding gefilterd worden in plaats van toch te trachten hem/haar deze basiskennis enigszins bij te brengen.

Het probleem dient bij de wortel aangepakt te worden, namelijk in het secundair onderwijs. Indien het huidige secundair onderwijs te veel leerlingen laat afstuderen die te weinig parate kennis hebben, zijn zij vooral de schuldige van het zakken van het niveau van eerstejaarsstudenten in de aula’s. Daarom dienen we nu meer dan ooit te pleiten voor een kwaliteitsverhoging van het secundair onderwijs door de scholieren in het onderwijs effectief meer kennis te laten verwerken in plaats van vast te blijven in het onvoldoende gebleken stramien van de leerlingen vooral vaardigheden bij te brengen. Waar staat immers de afkorting ASO voor (de onderwijsvorm waaruit de meeste universiteitsstudenten afkomstig zijn)? Algemeen secundair onderwijs! Wel dan zou ik toch verwachten dat zij juist meer inspanningen zouden leveren om effectief algemeen vormend te zijn en adolescenten af te leveren die een voldoende basiskennis hebben om hogere studies aan te kunnen en niet dat de universiteit zich bezighoudt met lapmiddelen die vooral ten koste gaan van goede en gemotiveerde beginnende studenten.

Met andere woorden: Stop met de verkleutering van het hoger onderwijs!

Bels Dennis
Praeses NSV! Leuven 2011-2013

Master of Arts in de geschiedenis van de oudheid
Student Specifieke Lerarenopleiding Geschiedenis