Hoger onderwijs staat onder druk. De in recessie verkerende economie eist ingenieurs en informatici, niet breed ontwikkelde mensen. Liefst snel en in grote getale gekweekt. Kapitalistische vernieling, horen we links unisono roepen. Het verrast het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV) dan ook dat onderwijsminister Pascal Smet (sp.a) weigert om alle masters tweejarig te maken, en zelfs bestaande tweejarige masters in duur wil halveren. “Smet reduceert de student tot een homo economicus. Die gaat in sneltreinvaart door de universiteit. Door tijdgebrek heeft hij alleen tijd voor ‘nuttige’ vakken. Filosofie studeren of je verdiepen in kunstgeschiedenis? Geen toegevoegde waarde als je de arbeidsmarkt opgaat.”

De instelling is bij studenten begrijpelijk. Vooral in deze onzekere tijd kiezen ze liever het veilige voor het onveilige. Ook is studenten afgeleerd dat je het ware, schone en goede kunt vinden in hogere zaken als kunst en literatuur. “Studeren is vakkennis verwerven en daarbuiten een leuke tijd hebben. Niet meer. Deze kortzichtige instelling gaat voorbij aan de betekenis van studeren. De studietijd is een unieke tijd in je leven. Je bent als student qua intellectueel vermogen volwassen, maar hoeft dat vermogen nog niet veertig uur per week te gebruiken om brood op de plank te krijgen. Tenzij je academicus wordt, zijn je studiejaren de enige jaren waarin je in vrijheid je kunt richten op hogere zaken.”

KVHV pleit voor invoering van een tweede jaar bij alle masters. “Niet om aansluiting bij de arbeidsmarkt te verbeteren. Wel om studenten tijdens hun bachelor tijd te geven voor Bildung. Dan hebben we het niet over een paar studiepunten filosofie ingebed in een ver praktische studie als Toegepaste Economische Wetenschappen. Wij denken eerder aan wat men in de Verenigde Staten liberal arts noemt: de vrije kunsten. De student duikt niet gelijk een obscure wetenschap in, maar wordt eerst blootgesteld aan het beste wat gezegd is. Dat is Aristoteles over staatsmanschap, Thomas van Aquino over genade, Edmund Burke over traditie. Maar in dit onderwijs leert de student ook de ingenieuze structuur van Johann Sebastian Bachs composities, en Rembrandts briljant gebruik van lichtinval.”

De bedoeling van onderwijs in de vrije kunsten is niet om dogma’s te leren. “Wie uiteenlopende auteurs als Erasmus en Schopenhauer leest over vrije wil, wordt juist bevrijd van de in onze tijd dominante opvattingen.” Evenmin produceert dit onderwijs nietsnutten. In Nederland zijn er verscheidene liberal arts colleges waar men drie jaar lang breed opgeleid wordt. Afgestudeerden van die opleidingen zijn bij praktische opleidingen gegeerd: ze eindigen dikwijls in Cambridge of Harvard.

“Belangrijk is wel dat de Nederlandse liberal arts colleges kleinschalig zijn. Kwaliteit gaat boven kwantiteit.” Ook dat is een wijze les voor Pascal Smet, die (terecht) aangeeft dat een jaar langer studeren betekent dat je een jaar minder belasting betaalt. “Om brede bachelors en tweejarige masters mogelijk te maken, moet studeren exclusiever worden. Exclusief voor de student met potentie en inzet. Hoger onderwijs voor iedereen is hoogwaardig onderwijs voor niemand.”